Genel Müdürlüğümüz bununla ilgili olarak şunlara işaret etmektedir.
“Bu yasa iki madde halinde çok daha basit ve açık bir biçimde ifade edilebilirdi; yani:
Madde 1) Ermenilerin bütün mallarına el konulmuştur.
Madde 2) Hükümet sürgündekilerin alacaklarını tahsil edecek ve borçlarını ödeyecektir (ya da ödemeyecektir.)”
Sürgün Edilen Kişilerin Mal, Borç ve Alacaklarına İlişkinGeçici Yasa
Madde I: 14 Mayıs 1331 tarihli geçici yasaya istinaden göç ettirilen özel ve tüzel kişilerin mal, borç ve alacakları bu amaçla kurulmuş komisyon tarafından her kişi için özel olarak hazırlanmış bilançoların sunulması üzerine mahkeme tarafından tasfiye edilmiştir.
Madde II: Madde 1’de sözü edilen kişilere ait, vakıf binaları (vakf Idjare´-Te´inli) ve vakıf arazileri Evkaf Bakanlığı, diğer gayri menkuller ise Maliye Bakanlığı adına kayda geçirilmiştir. Borçların tasfiyesinden sonra mülkiyetinin ödenmiş değerinden geri kalan bakiye ilgili bakanlıklar tarafından mülk sahibine ödenmektedir.
Gayri menkullere yönelik, gerek mülkiyet anlaşmazlıkları gerekse diğer eşyalarla ilgili durumlarda karşı taraf Kadastro memurları tarafından temsil edilir. Geçersiz bir belge söz konusu değilse mülkiyet tespiti, Kadastro Bakanlığının vermiş olduğu tanzim senetleri dışındaki belgelerle de yapılabilir. Eğer yukarıda kastedilen kişiler tarafından yapılmış satış ve transfer belgelerinde, bu kişilerin göç ettirilmelerinden önceki 15 gün içinde bir dava sonucu herhangi bir hile ve sahtecilik olduğu tespit edilirse verilmiş olan karar iptal edilir.
Madde III: Yukarıda sözü geçen kişilere ait nakit para, terkedilmiş taşınır mal, alacak ve banka mevduatları ilgili komisyon başkanları tarafından toplanır, geri alınır ve istenir; aynı zamanda bu komisyon başkanları, hakkında herhangi bir itiraz bulunmayan terkedilmiş taşınabilir malların satışını gerçekleştirebilirler. Bu şekilde elde edilen miktarlar mal sahibi adına Maliye Bakanlığı hesabına yatırılır.
Madde IV: Terkedilmiş (taşınır) mallar üzerinde mal sahibi olduğunu iddia eden ya da sürgün edilmiş kişilerden alacağı olduğunu söyleyenlere şahsen veya kanuni temsilcileri vasıtasıyla komisyonlara müracaat etmek ve taleplerini kayda geçirmek için iki aylık bir süre verilir. Bu süre yurt dışında yaşayanlar için dört aydır. Bu kişiler ayrıca komisyonun bulunduğu şehirde bir tebligat adresi bildirmek zorundadırlar. Bu süre sonunda açılacak davalar için normal prosedürler uygulanır. Davası haklı görülen kişiler işbu yasaya uygun olarak tasfiye edilmiş mallarla ilgili hak talep edemezler.
Madde V: Komisyonlar her türlü borç ve alacakla ilgili delil ararlar, haklı buldukları borç ve alacakları onaylayıp kayda geçerler ve alacaklıların terkedilmiş mallarla ilgili itiraz davalarını kaydettikten sonra yetkili birimlere sevk ederler. Daha sonra komisyon, her kişiye ait borç ve alacak bilançosu çıkardıktan sonra bu bilançoların onaylı nüshalarını gerekli yerlerde ilan ederek ilgililerin bilgisine sunarlar. Söz konusu bilançoların asıllarını ise ekleriyle birlikte başsavcılığa gönderirler.
Savcılık, bu evrakları borçlunun göç etmesinden önce yasal ikametinin bulunduğu bölgedeki asliye mahkemesine gönderir ve bu mahkemeden adı geçen belgelerin kaydedilmesini ister. Alacaklılar yetkili mahkemelere, bu tutanaklarla ilgili ilâm tarihini takip eden 15 gün içerisinde itirazda bulunabilirler.
Bu süre bitiminde mahkeme, hesapları başsavcı gözetiminde inceler ve itirazda bulunulmuşsa itiraz sahibini ve komisyon başkanını veya vekilini, talebini incelemek ve savunmasını almak üzere acilen mahkemeye çağırır. Bütün bu aşamalardan sonra mahkeme söz konusu bilançolarda gerekli değişiklikleri yapar ve kayda geçirir. Bir sonraki madde hükümlerine göre mahkeme, kararını uygulanmak üzere gerekli komisyonlara bildirir. Bu kararlara itirazda bulunamaz, ertelenemez, üst mahkemeye götürülemez, temyiz edilemez.
Madde VI: Mahkemenin son kararı doğrultusunda borçlunun ayrıcalıklı ve sıradan borçlarının ödenmesi, bu komisyonlar dağıldıktan sonra tasfiye komisyonları ve icra dairelerince yürütülür. Eğer borçlunun mal varlığı, bu ayrıcalıklı ve sıradan borçların tamamını karşılamıyorsa, söz konusu borçlar aktiflere orantılı olarak ödenir.
Madde VII: Gerek mahkemeler, gerekse idari makamlarca göç ettirilen kişilerin malları üzerine konulan ihtiyati ve icrai hacizler hükümsüzdür ve bu hacizleri koyanlar işbu yasaya uymak zorundadırlar. Göç ettirilen kişilere karşı açtıkları davaları devam etmekte olanlar genel hükümlere uygun olarak komisyonlara müracaat etmekte veya davanın normal seyrini beklemekte serbesttirler.
Komisyonlara müracaat etmeyenlere 4. maddenin son fıkrası uygulanır. Bu kişilerin lehine devam etmekte olan davalar komisyon başkanı veya görevli memur tarafından takip edilir.
Madde VIII: Komisyonların kuruluş şekli ve işbu yasanın değişik hükümlerinin uygulanması bir yönetmelikle belirlenecektir.
Madde IX: Maliye ve Evkaf bakanlıklarının hesabına kayıtlı bulunan (idjare´teinli vakıf ) kategorisindeki gayri menkullerle vakıf arazileri ve diğer gayri menkuller ilgili yönetmeliklere göre göçmenlere tahsis edileceklerdir.
Madde X: Bu yasa Evkaf, İçişleri, Adalet ve Maliye Bakanları tarafından yürütülür.
Madde XI: Bu yasa yayımlandığı tarihten itibaren yürürlüğe girer. 13 Eylül 1333 [ 13 Eylül 1333 milâdi takvime göre 26 Eylül 1915]